;)
In de eerste week van september vond voor de tweede keer de workshop spelregie van Mijke de Jong plaats. De nadruk lag ook dit jaar op improvisatie, karakterontwikkeling en de samenwerking met acteurs. Acht regisseurs hielden zich zes dagen bezig met het uitwerken van een dialoog, het repeteren met acteurs en het opnemen van een scène.
De redenen om mee te doen aan de workshop waren net als vorig jaar divers. De een wil voorkomen in een modus te schieten waarin de regie vooral bestaat uit het vertellen wat anderen moeten doen. De ander wil zich verdiepen in het opzetten van een back story en niet gescripte verhalen uit het verleden in het spel opnemen. Een derde wil net als bij het draaien van een documentaire graag subtiel ergens naartoe bewegen.
Dit jaar zijn er onder de deelnemers opvallend veel documentairemakers. Zij maken de stap naar fictie of hebben ooit fictie gemaakt en willen ernaar terug. De workshop wordt regelmatig aangegrepen om een concreet plan verder uit te werken.
De maandag staat vooral in het teken van les van Mijke de Jong. Ze vertelt hoe ze afstudeerde met een gefingeerde documentaire en zich afvroeg waarom acteurs soms zo houterig spelen. Voor haar draaide alles om het spel en dus wilde ze acteurs zoveel mogelijk de ruimte geven om zijn of haar impulsen te kunnen volgen. Dat is ook te zien als ze een scène uit haar nieuwste film GOD ONLY KNOWS vertoont. Ze vertelt over repetities, het ontwikkelen van personages en het uitwerken van een back story.
Over regisseren en het werken met acteurs vertelt Mijke de Jong:
‘Het is niet zo dat je met elke acteur kunt werken en dat elke acteur alles kan. Je moet iedere acteur anders benaderen. Hij of zij moet iets in jou kunnen vertolken, iets kunnen spiegelen. Het belangrijkst is de communicatie; dat je tijdens de casting denkt: yes! Het is voor 99 procent een kwestie van vertrouwen en daarnaast dat je in staat bent jezelf kwetsbaar op te stellen. Op die manier kan een acteur dat ook doen. Het gaat erom dat je steeds meer durft los te laten, de acteur vertrouwen geeft, ontregelt en daarmee speelt. En je moet proberen te voorkomen dat je resultaatgerichte opdrachten geeft. Als je precies weet wat je wilt, kun je in korte tijd iets naar boven halen. Dat vergt wel voorbereiding.’
‘Je zoekt een acteur uit op intuïtie. Daarom neem ik veel tijd voor de casting. De acteur en de rol moeten één worden. Hoe meer je met een acteur kunt samenwerken en kunt zijn hoe beter het is. Ik let op veel, maar het draait niet allemaal om het spel. Veel acteurs die ik koos hadden niet per se de beste casting. Vaak geef ik ze tekst, maar die hoeven ze niet uit hun hoofd te leren. Naar aanleiding van een improvisatie ga ik dan vragen stellen. Dan kom ik erachter of iemand op die manier met mij wil en kan werken.’
‘Ik kijk altijd naar de subtekst, daar gaat het mij om. Het gaat vaak niet om wát er gezegd wordt. Als je een realistische film maakt – en dan bedoel ik ruw realistisch, met spreektaal met uh’s etc. – gaat het erom wat eronder zit. Lichaamstaal zegt of een acteur zijn impulsen kan inzetten en of je die kunt gebruiken. Je ziet altijd onmiddellijk of een acteur in het moment is als hij zijn lichaam gebruikt. Als een acteur de tekst te veel als uitgangspunt neemt,vergeet hij of zij soms te communiceren. Mijn doel is om de automatische piloot uit te schakelen. Werken met acteurs die vanuit controle spelen en daarvoor gewaardeerd worden kan op de set een hele klus zijn.’
‘Het gevaar van improviseren kan zijn dat acteurs hun subtekst letterlijk uitspreken. Dat voorkom je door heel goed de rollen te bespreken. Wat voor karakter ben je, wie ben je, hoe vang je klappen op? Al improviserend ontwikkelen we samen de karakters. Ik kijk of ik het geloof en kruip in het hoofd van de tegenspeler. En ik stel vragen over waarom een acteur iets doet. Op die manier bouw je een karakter spelenderwijs op. En zo kunnen tijdens improvisaties geweldige dialoogzinnen ontstaan.’
Dinsdagochtend zijn het de regisseurs zelf die zich wagen aan improvisatie.
Anders dan vorig jaar hadden regisseurs en acteurs niet één maar twee dagen de tijd om karakters uit te werken en dialogen te ontwikkelen en te repeteren. Elke regisseur had een studio ter beschikking om samen met twee acteurs in alle rust te kunnen werken aan de scènes.
Mijke de Jong: ‘Ik zou deze dagen geen antwoord geven op vragen over bijvoorbeeld de intonatie of klemtonen van zinnen in de dialoog.’
Na dinsdag en woensdag gerepeteerd te hebben worden donderdag en vrijdag gebruikt om de scènes op te nemen. Met vaak alleen een tafel en twee stoelen wordt er een eenvoudige mis-en-scène gecreëerd. Mijke de Jong ondersteunt het proces zodra het spel even vastloopt of wanneer het onduidelijk is waar de scène naartoe gaat.
De maandag na het weekend hebben de regisseurs hun ruwe materiaal gemonteerd en worden de scènes op groot scherm bekeken en geanalyseerd. Waar mogelijk zijn ook de acteurs erbij om te vertellen hoe zij het spelen van de geïmproviseerde scènes hebben ervaren en welke aanwijzingen van de regisseurs wel en niet werkten.
Mijke de Jong: ‘Als regisseur kan het heel nuttig zijn om zelf een acteercursus te doen.’
Wat deelnemers van de workshop vonden:
JAN WILLEM
De workshop was de meest leerzame regie workshop die ik heb gedaan. Vooral het opbouwen van de achtergrond van de karakters via improvisatie en het effect daarvan op de uiteindelijke scène was echt een openbaring. Ik zou deze workshop aanbevelen aan IEDERE regisseur. Het is bijna een must om dit te doen. Echt een openbaring hoe improvisaties en het uitwerken van de achtergrond van karakters kunnen leiden tot veel beter spel.
MERCEDES
Het leren werken met de improvisatietechniek van Mijke de Jong geeft mij handvatten voor het ontwikkelen en verdiepen van mijn eigen scènes in de toekomst. Haar stijl past goed bij mijn werkwijze en persoonlijkheid. Super toffe workshop!
MARCO
Het was heel prettig om in de veilige context van de workshop aan een scène te kunnen werken. De manier van werken van Mijke de Jong, om via improvisaties met de acteurs meer te leren over je personages en over je script en dialoog, heeft me veel opgeleverd. Naast het les krijgen van Mijke zelf, was ook het contact met de andere regisseurs (en met de acteurs) heel prettig en productief. De workshop had van mij best nog een paar dagen langer mogen duren!
KARIN
Ik denk dat ik nu meer handvatten heb om via improvisatie de karakters en de scène te ontwikkelen. Hierdoor kan een scène beter worden, gelaagder, spannender, waarachtiger. En voor het spel van de acteurs geldt hetzelfde.
Tekst en foto’s: Sander Houwen
Meer lezen over deze workshop? Vind HIER het verslag van dezelfde workshop in 2017.
Deze workshop is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het Nederlands Filmfonds.
