;)
Door: Sander Houwen
Prosper de Roos is radiomaker en filosoof en zit sinds begin 2017 in het bestuur van de DDG. In dit interview vertelt hij over wat er zoal speelt in Radioland, wat er beter zou kunnen, wat hij zelf aan het maken is, waar de kansen liggen voor opdracht-radio en wat zijn toekomstplannen zijn.
Zijn er veel radiomakers lid van de DDG?
Toen ik begon waren het er rond de vier, nu zijn het er tussen de tien en vijftien.
Waar lopen deze radiomakers tegenaan waardoor lid zijn van de DDG handig is?
Zowel bij film als bij radio heb je te maken met contractbesprekingen. In radioland zijn er niet veel buitenproducenten. Een heel groot deel van radiomakers werkt als freelancer voor een omroep. Dus als ze een idee hebben voor een documentaire of ze hebben een plan, dan benaderen ze direct de eindredactie van de omroep. De lijntjes zijn heel kort. Een van de zaken waar we als radiomakers tegenaan lopen is dat we vaak veel meer werk verzetten voor een productie dan wat ervoor staat. Bedragen worden vaak afgemeten aan het journalistieke achterland van radio. Dan vergelijken ze het met wanneer je als journalist voor een reportage ergens naartoe gaat. Televisie maken wordt in dat opzicht anders beoordeeld.
Wat is het belangrijkste verschil tussen radio en films maken?
Radiomakers die docu en fictie maken doen grotendeels hetzelfde als wat mensen bij film doen. Voor een groot deel is het hetzelfde werkproces: het opzetten van je idee, het geld vinden etc. Bij film en televisie heb je een duidelijke hiërarchie en weet iedereen zo ongeveer wel wat hij of zij doet. Bij radio is dat veel minder duidelijk; het is vaak een one man show. Behalve bij radio-fictie, dan heb je net als bij film met een kleine cast en crew te maken. Radiomakers noemen zich overigens niet snel regisseur, eerder gewoonweg ‘radiomaker’. Sommigen zijn bijvoorbeeld ook journalist of schrijvend journalist. Zo’n 80% van wat je op de radio hoort is praatradio, nieuws en muziek; dj’s en talkshows die de actualiteit bespreken. En een heel kleine niche houdt zich bezig met de achtergronden bij het nieuws, documentaires en radio-fictie.
Komen binnen het bestuur mensen tot nieuwe inzichten over radio?
Als film- en tv-regisseurs over radio horen, staan ze er niet direct bij stil dat je daar ook documentaire en fictie kunt maken. Ik merk dat bestuursleden nu meer weten over radio. Ik heb bijvoorbeeld wat websites doorgegeven waar ze interessante dingen kunnen vinden en dan merk je dat iedereen – zonder uitzondering – heel enthousiast is als je ze mooie radio laat horen. Dus ik merk wel een soort kruisbestuiving.
Radio valt vaak buiten bepaalde regelgevingen. Als regisseur en producent kun je bijvoorbeeld je rechten claimen (auteursrechten), maar als radiomaker niet. De enige plek waar je terecht kunt is bij de LIRA, als scenarioschrijver. Nu heb ik geprobeerd radiomakers aan te laten sluiten bij de VEVAM, maar dan lopen ze toch tegen een beperking van de wet aan, want het is onduidelijk waar radiomakers onder vallen. Het is niet gezegd dat dat niet op te lossen is, maar radio valt erbuiten. Ook als je het hebt over beleidszaken dan slaat meer dan 80% wat besproken wordt in vergaderingen niet direct op radio.
Op een vergadering komt bijvoorbeeld naar voren dat er bepaalde potjes zijn vrijgekomen voor een onderzoek naar de beroepspraktijk. Dan denk ik: cool! Kunnen radiomakers daar dan ook bij? En dan blijkt dat heel lastig te zijn. En vaak worden de radiomakers er dan wel tussen gefrutseld. Maar als je dan merkt dat het een potje voor de filmindustrie is, dan vallen radiomakers daar buiten.
Is dat frustrerend?
Het is soms wel jammer. Bij televisie is er sprake van een langere traditie waarbij men zaken wil regelen, men het over geld en rechten kan hebben en over het maken van een artistiek product, met daaraan vast het claimen van auteursrechten. Bij radio is dat nog een onontgonnen terrein. Dat maakt het ook interessant, maar het is lastig om radio binnen dat discours te krijgen.
Als je de baas zou zijn van medialand, wat zou je dan veranderen?
Ik zou allereerst de koppeling tussen geld binnen Hilversum en de uitzendplek op de reguliere zender loskoppelen. Dat het makkelijker wordt om dingen te maken die alleen op internet te zien zijn. Ik zou willen dat internet als content-aanbieder serieuzer wordt genomen. Bij het NPO-fonds is er nu een podcast only regeling. Dus het is aan het veranderen.
Verder zou ik meer geld vrijmaken voor culturele en maatschappelijke producties. Relatief zit er in Hilversum veel geld in amusement en programma’s waarmee ze met de commerciëlen zouden moeten concurreren. Ik zou het wel interessant vinden als de omroepen zich meer op hun kerntaken zouden toeleggen en ze zich dus zouden richten op culturele en maatschappelijke producties. Dat kan overigens ook in de vorm van een spelshow zijn wat mij betreft.
Hoeveel radiomakers kunnen leven van hun werk?
Van de makers die zich op documentaire en fictie richten heel weinig. Dus wij als radiomakers moeten er andere dingen naast doen zoals schrijvende journalistiek of lesgeven of wat dan ook.
En heeft het ook met de hoeveelheid luisteraars te maken?
Er is een aantal muziek-dj’s dat goed verdient. Dat is 1 procent van de mensen die in Hilversum werkt.
En je hebt geen radiomakers die documentaire of fictie maken en erbovenuit springen en daardoor veel betaald krijgen omdat ze veel luisteraars trekken?
Nee. Dat heeft er niks mee te maken.
Maar er zijn wel documentaires op de radio die heel veel beluisterd worden?
Ja, absoluut. En na een aantal jaren worden die documentaires ook op internet gezet en zijn ze via de podcasts te beluisteren. En dan zie je dat dat enorm goed beluisterd wordt.
Wat is een van de beter beluisterde Nederlandse producties?
Dat zou ik zo direct niet weten. Bij radio zijn de luistercijfers wat lastig te meten. Bij televisie staat er bij een paar honderd tot duizend mensen een apparaatje [ De steekproef in het kijkonderzoek bestaat uit een panel van ca. 2.750 personen in 1.250 huishoudens ] en dat houdt bij waar mensen naar kijken. Bij radio heeft een groep mensen een notitieblokje en daar schrijven ze in op waar ze naar luisteren. Luistercijfers zijn een beetje een lastig punt in Hilversum omdat ze enerzijds als rechtvaardiging voor een hoop dingen worden gebruikt, maar anderzijds ook vaak ter discussie worden gesteld. Want hoe betrouwbaar zijn de cijfers? En wat zeggen de cijfers over een niche dat documentaire of fictie luistert? Podcasts geven meer inzicht in de cijfers. Hoewel ook dat wat problematisch is, omdat je wel kunt zien dat mensen zich abonneren op podcasts of ze downloaden, maar niet of ze de podcasts ook daadwerkelijk beluisteren. Voor wat je betaald krijgt maakt het niet uit of het veel of weinig beluisterd wordt. De maker van een goed bekeken film of documentaire krijgt ook niet méér betaald dan de maker van een slecht bekeken film of documentaire.
Is het eerlijk dat radiomakers minder verdienen?
Er zit heel veel tijd in radio maken. Bij film en televisie is het productieproces opgedeeld in allerlei fases die je in rekening kunt brengen. Regisseurs die documentaires voor televisie maken worden vaak onderbetaald, maar onder radiomakers is dat aantal nog hoger. Opname-apparatuur kun je als radiomaker niet apart in rekening brengen. Daar valt nog wel wat in te veranderen. En het ligt niet per se direct aan de omroepen. Een aantal omroepen heeft ervoor gepleit dat het budget voor radiodocumentaires wat hoger ligt dan de NPO ervoor wil geven. Daarnaast zit de radio altijd aan taal vast. Je kunt niet in het buitenland worden uitgezonden. Internationaal succes is met een Nederlandstalige productie niet mogelijk. Niet dat dat vaak gebeurt bij radiodocumentaires, maar toch.
Is het leuk om in het bestuur te zitten?
Het is leuk om op de hoogte te zijn van wat er speelt in film- en televisieland. En het is leuk om de belangen van radiomakers te behartigen en meer onder de aandacht te brengen.
Wat ben je zelf aan het maken?
Ik ben in samenwerking met de NTR bezig met een radiodocumentaire over klimaatverandering. Het heet KOLK en het gaat over dingen die door klimaatverandering verdwijnen en dingen die ervoor in de plaats komen. Ik ben op zoek gegaan naar wat er concreet merkbaar is van het veranderende klimaat. In de documentaire wordt de luisteraar als het ware meegevoerd met de zeestromingen en op die manier drijven we langs verschillende verhalen. Afgelopen decennia is Zuid-Engeland enorm opgewarmd en uitgedroogd. Er valt minder regen in Zuid-Oost-Engeland dan in Marokko. Nu zie je dat er een enorm bloeiende wijnindustrie aan het ontstaan is daar. Sinds een aantal jaren telt de white sparkling wine die ze daar maken internationaal mee. Naar dat soort verhalen ben ik op zoek gegaan. De yin en yang van de klimaatverandering. Ik wil het dus niet hebben over wetenschappelijke statistieken, maar over wat mensen er concreet van merken.
Hoe zien de bedragen van fondsen eruit bij dit project?
Ik heb ontwikkelingssubsidie ontvangen en ben nu bezig met een aanvraag voor realisering. De ontwikkelingsbijdrage lag rond de 10.000 euro. Met de ontwikkeling ben ik rond de drie a vier maanden bezig geweest. Niet fulltime, maar verdeeld over die periode. Hoe hoog de aanvraag voor de realiseringsbijdrage gaat worden weet ik nog niet.
Ga je voor dit project de hele wereld over?
Nee, ik heb het beperkt tot Groenland, Denemarken, de Noordzee en Engeland. Bij die keuze hebben geld en taal een rol gespeeld. Bij dit project zit er heel veel tijd in research.
Je bent ook filmmaker. Heb je niet de neiging om ook alles te filmen?
Nee, helemaal niet. Voor de dingen die ik maak werkt radio beter. Het is een intiemere setting. Mensen voelen zich minder snel geïntimideerd doordat er geen crew, camera en licht is. Bij radio is alles kleiner en ook de montage werkt anders. Bij film ben je op zoek naar langere stukken waarbij je tot een soort kern komt en bij radio kan je het iets meer samenstellen. En daardoor naar mijn gevoel iets meer indikken. Dus in die zin heb ik helemaal geen heimwee naar film. Bij interviews vind ik film een belemmering. Daarnaast ben je bij film altijd op zoek naar verhalen die zich in het nu afspelen; want je wilt het zien. Bij radio kun je makkelijker verhalen vertellen die zich in het verleden hebben afgespeeld. Je kunt die verhalen makkelijk tot leven brengen. Bij film zie je dan beelden uit een archief of een pratend hoofd. Bij radio kun je iets dat zich een jaar of tien jaar geleden af heeft gespeeld net zo laten klinken als iets dat zich een maand geleden heeft afgespeeld of iets dat zich nu afspeelt.
Werk je veel alleen?
Over het algemeen werken radiomakers meer alleen dan film- en televisiemakers. Het is veel meer een zolderkamer-activiteit dan bij film en tv. Als ik een project opzet heb ik contact met de redactie van een omroep. Bij radio moet je het klankbord meer opzoeken, meer mensen dingen voorleggen en mee laten lezen. De DDG draagt ook bij aan overleg-momenten en contact met mensen.
Gaat een radiodocumentaire in première?
Je kunt zelf iets organiseren als je dat wilt. Af en toe wordt dat wel gedaan. Door de opkomst van podcasts worden er luisteravonden georganiseerd. Grenzeloos Geluid, een organisatie in Amsterdam, organiseert avonden in theaters en zaaltjes waar mensen samenkomen en naar audioverhalen gaan zitten luisteren. Dat is heel populair. En ook ontzettend leuk. Je merkt dat veel radiomakers dat opzoeken om premières te geven.
Doe jij dat ook?
Je hebt het Oorzakenfestival, een festival dat begin oktober 2016 voor het eerst georganiseerd werd in De Brakke Grond in Amsterdam. Er zijn thema-avonden waarop verschillende audioverhalen afgespeeld worden over hetzelfde thema. En dan nodigen ze mensen uit die iets over dat thema kunnen vertellen, afgewisseld met audio-verhalen. Er komt een nieuwe editie aan.
Bestaat er ook opdracht-radio?
Door de populariteit van podcasts zie je dat overheden en bedrijven radiomakers steeds beter weten te vinden. Radio Desmet had een opdracht voor radiomakers voor het kunstproject van Daan Roosegaarde op de afsluitdijk. Daar moest begeleidende audio bij gemaakt worden. Het project heet Icoon Afsluitdijk en de audio is gemaakt door Tjitske Mussche. Een ander voorbeeld is de podcast Luisterruit die Tom Loois maakte voor de NS. Dat kun je beluisteren terwijl je in de trein zit. Op die manier merk je dat bedrijven en instellingen radiomakers steeds meer weten te vinden en hen dingen laat maken. Als dat pad zich verder ontwikkelt denk ik dat er meer radiomakers zullen komen die van hun werk kunnen leven.
En waarom is het aantal audio-opdrachten nu nog beperkt?
Radio is begin vorige eeuw begonnen en kwam uit een apparaat dat in de keuken of de huiskamer stond en sinds dertig jaar in de auto is ingebouwd. Als bedrijf of instelling wil je heel specifiek een doelgroep kunnen bereiken; bijvoorbeeld mensen die zich op een bepaalde plek begeven. Nu de smartphone er is kan dat veel makkelijker. Dat is interessant. En mensen vinden het leuk, want je kunt tijdens het beluisteren van een podcast ook nog andere dingen doen.
Wat zijn je toekomstplannen?
Ik wil meer crossmedia maken. Dus radio in combinatie met video, tekst, fotografie en multi-media. En het lijkt me leuk om het te combineren met filosofie, omdat ik daar net in afgestudeerd ben. Hoe weet ik nog niet, maar het is een idee.
Links naar interessante radio:
Parel Radio, De mooiste Nederlandse documentaires en radio-fictie: https://www.nporadio1.nl/podcasts/parel-radio
Between the Ears, BBC adventures in sound: https://www.bbc.co.uk/programmes/b006x2tq
Radiolab, podcastserie over wetenschap en de wereld om ons heen: https://www.wnycstudios.org/shows/radiolab/
Plots, oude en bekroonde Nederlandse producties: http://weblogs.vpro.nl/plots/
Radio Atlas, ondertitelde radio: http://www.radioatlas.org/
Podcast luisteren, startpunt: https://podcastluisteren.nl/
Door: Sander Houwen