;)
Niet voor het eerst is een productiebedrijf dat voor RTL een programma maakt door de mand gevallen tijdens het filmen van een zogenaamde ‘documentaireserie’ (Volkskrant, 8 februari). Op een school in Veenendaal werden ‘nepleerlingen’ in de klas geplaatst voor deze serie. Scholieren en leraren werden misleid. Ze werden gefilmd terwijl ze niets wisten van de nepleerlingen. Voor ons is het citaat van de schoolleiding veelzeggend. “Een documentaire kan niet gemaakt worden zonder in te grijpen in de realiteit.” Kennelijk heeft het productiehuis ze ervan kunnen overtuigen dat het de normaalste zaak is om met deze nepleerlingen te gaan filmen en de eigen leerlingen te bedotten.
Als serieuze documentaire filmers vinden wij dat onethisch. Het bezoedelt ons vak. Het probleem begint al bij makers die hun productie niet noemen wat het feitelijk is: sensatiebeluste infotainment.
Goede documentaire filmers willen iets vertellen over onze maatschappij en de tijd waarin wij leven. Zij komen alleen dan met een waarachtig resultaat wanneer zij de mensen die ze in hun films portretteren met respect, geduld, aandacht en professionaliteit benaderen. Dat is vaak een proces van vele maanden, soms van jaren. Het misleiden van mensen en het verbergen van de eigenlijke bedoelingen hoort niet bij ons vak; sterker nog wij willen ons hier met klem van distantiëren. Het is ronduit zorgwekkend dat de programmamakers van RTL aangeven het ‘niet te betreuren’ dat hun poging om op deze wijze een serie te maken mislukt is.
Het maken van een kwalitatief hoogwaardige documentaire kan en mag alleen op basis van wederzijds vertrouwen plaatsvinden. De instellingen, de mensen die gefilmd worden en betrokken zijn bij het filmen stellen zich open en kwetsbaar op en daar mag op geen enkele manier misbruik van worden gemaakt.
Er zijn te veel omroepen en producenten die niet de tijd nemen voor zorgvuldigheid. Voor wie de ‘lange adem’ te kostbaar is. Het gaat hen uitsluitend om de kijkcijfers en de reclame-inkomsten. Wanneer dit het uitgangspunt is voor een (zogenaamde) documentaire gaat het geheid mis. Het debacle bij de spoedeisende hulp van de VU, een aantal jaren geleden, ligt nog vers in het geheugen. Los nog van de gevolgen voor de patiënten die in het geniep zijn gefilmd of de scholieren die nepleerlingen in de klas kregen, hebben bonafide documentairemakers te maken met de nadelige consequenties van dit soort praktijken. Wij merken al jaren dat het steeds moeilijker wordt om te filmen bij scholen, ziekenhuizen, gevangenissen en andere instellingen. Het wantrouwen tegenover de media wordt almaar groter. Probeer dan maar eens uit te leggen dat de documentaire die jij gaat maken toch iets heel anders is dan de bedriegerij van RTL. Dat jij wel eerlijk en integer te werk gaat.
Goed gemaakte documentaires zijn een thermometer van de democratie. Ze kunnen schuren, confronteren, kwetsen, ontroeren, maar mogen niet op bedrog en misleiding gebaseerd te zijn.
John Appel, Carine Bijlsma, Paul Cohen, Peter Delpeut, Ester Gould, Petra & Peter Lataster-Czisch, Suzanne Raes, Digna Sinke, Aliona van der Horst, Manon van der Sluys, Sarah Sylbing (documentairemakers)