Cine rendez-vous met Maartje Seyfert & Victor Nieuwenhuijs

Blog

Vrijdag 23 mei, 2014 In de novelle Venus im Pelz van Leopold von Sacher-Masoch uit 1870 maken we kennis met Severin von Kusiemski, een edelman die zich voor een jaar contractueel verplicht tot absolute dienstbaarheid aan de jonge en rijke weduwe Wanda von Dunajew. Polanski maakte zijn film La Vénus à la fourrure met Mathieu Amalric  en Emmanuelle Seigner naar een toneeladaptatie van David Ives. Maartje Seyferth en Victor Nieuwenhuijs  hadden in 1995 hun versie van het verhaal gerealiseerd in hun eerste speelfilm Venus in Furs, met André Arend van Noord als Severin en Anne van der Ven als Wanda. Na Lulu (2005), Crepuscule (2009) en Meat (2010) is binnenkort hun laatste film Kat en Muis  te zien. We zijn benieuwd naar hun reactie op de film van Polanski.

/ door Erik van Zuylen & Peter Dop

Victor: Een heel groot verschil in opvatting tussen de film van Polanski en onze film is dat je bij ons zou kunnen concluderen dat de vrouw helemaal niet bestaat, dat ze 100 % fantasie is. Bij Polanski bestaat ze wel degelijk, alleen worden aan het einde de rollen omgedraaid. Bij ons is de verbeelding het hoofdonderwerp van de film. Severin dommelt weg op een bankje en je ziet wat hij beleeft. Of het echt gebeurd is of niet, dat weet je niet, daar kom je niet achter en dat is ook onbelangrijk.
Maartje: Daar denk ik alweer anders over. Een film is sowieso fantasie. Dus de dingen die je laat zien die laat je echt zien, die zijn echt! En dat je dat dan weer in een kader plaatst waardoor je suggereert dat het fantasie is, dat is een vorm, zo voel ik dat.
Is het niet zo dat je met Severin die in het begin indommelt en aan het einde opstaat en wegloopt suggereert dat het fantasie is?
Maartje: Het zou kunnen, maar het duidt evengoed op eenzaamheid.
Victor: Ja, maar met dit begin en einde suggereer je toch dat het tussenliggende deel wat je gezien hebt heeft plaatsgevonden in zijn hoofd.
Maartje: Hij kan ook bedenken wat er gebeurd is, een tijd geleden.
Victor: Dat zeg ik: we suggereren dat het een herinnering of een fantasie is, en daar mag je als kijker zelf over nadenken.
Of een wensdroom.
Victor: Ja, misschien gaat hij op het einde van de film wel naar Wanda toe en hoopt dat dit allemaal gaat gebeuren! We zijn ’t nooit eens, en toch maken we altijd samen films waarin we het over heel veel dingen zonder uitleg eens zijn.
Maartje: Ja, maar er zijn ook een heleboel dingen waarover we het oneens zijn en dat blijven we ook tot het einde, alleen sluiten we steeds een compromis.  Dan kan ik ermee akkoord gaan of hij kan met mij akkoord gaan. Zo moeten we elkaar overtuigen.
Zoals in de dialoog  van de acteurs bij Polanski.
Maartje: Dat leek wel een beetje op ons, ja.

Die vrouw zet haar feministische stekels op tegen de interpretatie van de man. Hoe is dat bij jullie?
Victor: Niet zo.
Maartje: Ik denk dat wij allebei het uitgangspunt van de man hebben. Als we zo’n klassiek boek nemen dan kan ik wel een feministisch gevoel hebben over de vrouw, maar dan vind ik dat je haar moet zien binnen het kader van haar eigen tijd, binnen de moraal van toen.
Victor: We hebben wel een punt gemaakt van het feit dat Severin als bediende, als knecht allerlei opdrachten krijgt en in situaties wordt gebracht die voor hem als edelman vernederend zouden zijn maar die vandaag de dag geen mens meer aanspreken. Polanski heeft ze er wel allemaal in gehouden, omdat bij hem de situaties door de dialoog worden opgeroepen.
Wij hebben heel weinig dialoog gebruikt, dus de beelden, de situaties moeten het zelf doen. Wij hebben gezocht naar equivalenten die nu aan zouden spreken.
De vernederende situaties?
Victor: Die hebben we getransponeerd naar het nu, min of meer. En dat zit hem vooral in het beeld.
Maartje: De schrijver, Sacher-Masoch, speelt in zijn taal heel erg met het Neo-classicisme. Ik heb dat gebruikt bij het schrijven van het scenario. Wij hebben er een beeldtaal van gemaakt en dat hebben we ook gebruikt in de vormgeving.
Victor: Zoals het begin en het laatste shot van de film, die zijn in het neo- classicistische Justitiepaleis in Brussel gedraaid.
Maartje:  Daarbij denk ik ook dat de wereld van het masochisme of het sadisme of de SM van nu heel erg veel met fantasie te maken heeft en dan bedoel ik niet zozeer de clubs die je nu hebt want daar wordt heel plat weergegeven wat oorspronkelijk  in de fantasie ontstaat. Wij hebben het willen terugbrengen naar de oorspronkelijke fantasieën en verlangens en niet naar hoe het in de SM wereld van nu vorm gegeven wordt. Ik wilde er ook absoluut niet naar toe, naar die clubs, ik wilde niet beïnvloed worden. Ik wilde het me graag voorstellen zoals Sacher-Masoch ermee om gegaan is en zo wilde ik het ook in de film hebben. Een verlangen dat je zelf in je hoofd creëert en waar je je eigen beelden bij maakt en die je misschien als het ooit mogelijk is ook kan uitvoeren.
Hoe bedoel je dat?  Wil je deze fantasieën alsnog uitvoeren?
Victor: Jij mag het zeggen.
Maartje: Ja, het verlangen in je fantasie kan zo sterk worden dat je het in de werkelijkheid gaat zoeken. En dat is wat er in het boek gebeurt. Hij gaat zoeken naar een manier om het werkelijkheid te laten worden. En als hij in de buurt komt dan moet hij terugnemen, omdat er in de werkelijkheid veel meer is dan in zijn fantasie en zijn verlangen.
De werkelijkheid is sterker?
Maartje: De werkelijkheid is hard, veel harder. Je voelt de echte pijn. Het is niet meer de pijn van de fantasie, maar van de realiteit.
Victor: Sommig mensen vinden dat wel prettig.
Maartje: Ik denk toch omdat ze die fantasie erbij hebben, niet van de pijn alleen, maar omdat ze een beeld erbij hebben.
Victor: Natuurlijk.
Maartje: Een facet is dat de seksualiteit er ook door geprikkeld kan worden. Ik ken het niet, maar daar gaat het ook wel over.
Is het iets waar je nieuwsgierig naar bent?
Maartje: Ja, ik ben er heel nieuwsgierig naar, anders zou ik me er niet mee bezig houden. Ik ga er zelf  niet aan, daarom maak ik er een film over!
Geldt dat voor al je films?
Maartje: Ja, dat geldt voor al m’n films. Omdat je nieuwsgierig bent naar hoe verhoudingen tussen mensen zich ontwikkelen, omdat ik die vaak bizar en vreemd vind. Ik denk: hoe kan dat nou? Dan zoek je dat uit, eigenlijk tijdens het maken van zo’n film.
Tijdens het maken?
Maartje: Ja, tijdens het maken, eigenlijk veel meer dan tijdens het schrijven. Het schrijven vind ik een zwaar traject, en dat heb je wel nodig, anders kan je de boel niet in orde uitvoeren. En het is ook nodig, want je zit met ik weet niet hoeveel mensen die allemaal naar je opkijken van: wat moet ik doen? Je moet dus wel iets organiseren van te voren en zo zie ik het schrijven: als iets organiseren van te voren om straks uit te kunnen voeren wat nog gemaakt moet worden.
En op de set gebeurt nog van alles?
Maartje: Ja, natuurlijk, de acteurs brengen heel veel in, dat sowieso, maar niet alleen de acteurs, ook heel belangrijk is de locatie, de plek waar je draait.
Victor: We willen heel graag alleen maar op locatie draaien.
Maartje: Die weten we ook niet van te voren, we bedenken wat en dan gaan we zoeken. Vaak vinden we  heel iets anders en dan gaat daar alles zijn plek krijgen. Zo krijgt het weer een andere vorm.
En die flexibiliteit heb je? Als je een andere plek vindt?
Victor: Die moet je hebben.
Maartje: Je doet het wel van te voren, die plekken zoeken, maar dat is de tweede fase. Eerst ga je bedenken en schrijven en dan ga je plekken zoeken. Die plekken zijn verschrikkelijk belangrijk. Voor hoe de film gaat worden. Het gaat gelijk op met de acteurs zoeken.
Victor: In onze laatste film, Kat en Muis, die nog aan den volke getoond zal worden, is het proces van het locatie zoeken een essentieel onderdeel geweest van het maken van het filmplan, het schrijven van het scenario. We hebben talloze ideeën gehad over het huis waar het hoofdpersonage woont. Uiteindelijk vonden we een huis waarvan we dachten: dat is gewoon prachtig, van atmosfeer, dat is helemaal goed, in het zuiden van België, tegen de Franse grens. Dan pas je eigenlijk je hele verhaal weer aan. Je moet zo flexibel kunnen zijn, zeker als je met weinig geld draait.
 
Bij jullie staat de verbeelding centraal en hoe zit dat bij Polanski?
Victor: Bij hem staat de dialoog centraal, en de relatie tussen de  mensen en de ontwikkeling daarin, hoe dat spelletje  voortdurend heen en weer gaat,. Dat is iets wat Polanski interesseert, dat was al zo bij die film met Ben Kingsley, Death & the Maiden,  waarin een vrouw haar beul meent te herkennen. In die film zit ook dat spel tussen twee mensen. Ze cirkelen om elkaar heen en komen  steeds weer dicht bij elkaar en dan weer hup uit elkaar en weer terug.  Hij doet dat in meer films. In Le locataire zit dat ook, een eenzaam mannetje, en hoe die zich verhoudt tot de rest van de wereld.
Maar het is toch ook een soort nachtmerrie. Er zit toch ook een droomkwaliteit in? Je bent een intellectueel, je hebt een stuk geschreven en dat komt ineens tot leven en het keert zich tegen je.
Maartje: Dat is wel een parallel met wat wij gedaan hebben.
Victor: De wereld waarin  het gebeurt wordt gecreëerd; hier door de regisseur, bij ons door Severin zelf, kan je zeggen. Er zit dus best een parallel in hoe die twee verhalen lopen, maar de uitwerking is anders.
Wat je bij Polanski vaak ziet is een verschuiving in machtsverhoudingen.
Victor: Die elementen hebben wij in onze Venus in Furs ook wel.
Maartje: Veel minder.
Victor: Severin blijkt op een bepaald moment in de film wel degelijk de machthebber te zijn  in de relatie met die vrouw, al of niet gedroomd, dat maakt niet uit.  Af en toe als ze niet voldoet aan zijn verwachtingen, dan valt hij uit zijn rol en wordt boos en roept haar tot de orde. En dan gaat het verhaal weer verder.
Maartje: Op een gegeven moment  wordt de vernedering hem teveel, hij wurgt haar bijna en zij zegt dan: zo heb ik je het liefst. Daar gaat het ook even heen en weer.
Victor: Een verschrikkelijk handige en gemene opmerking want ze weet dat hij dan weer door de knieën gaat.
De actrice die jullie gekozen hebben voor Wanda is veel jonger dan de Wanda van Polanski.
Victor: Zijn eigen vrouw speelt die rol. Emmanuelle Seigner is rond de 50. En ze is geweldig!
Maartje: Zijn Severin is ook ouder, Mathieu Amalric is haar leeftijd. Wij hadden gewoon jongere mensen.
Victor: Grappig is dat in zijn film  Emmanuelle binnenkomt in het theater en zich aan hem opdringt: ‘Ik ben de perfecte Wanda’.
Maartje: Wij hadden het precies andersom.
Victor: We hebben het echt meegemaakt dat de jongen die Severin speelt, ons ‘s nachts stond op te wachten.
Maartje: Bij Desmet!
Victor: En hij zei : ‘Ik ben Severin, jullie moeten mij nemen!’
Maartje: Ja, precies hetzelfde. En ik wou hem helemaal niet, ik dacht:  ‘wat is dat voor idioot!’
Victor: Maar het ging wel goed, eigenlijk.
Maartje: Eerst hadden we heel andere mensen op het oog. Dat ging allemaal niet door. Wij hebben natuurlijk een en al naakt in de film en het was erg lastig om daar acteurs en actrices voor te vinden.
Victor: Maar anderzijds.
Maartje: Uit wanhoop dachten we: laat die jongen dan maar komen. En hij was het echt, hij was Severin.
Victor: Hij was hartstikke goed! Hij paste precies in het eigenlijk nog niet heel erg uitgesproken plaatje dat we hadden.
Als je naar het eind kijkt bij Polanski, transformeert zij dan naar een sadistisch  personage of is het een feministische omkeer?
Victor: Mmm.
Maartje: Ik denk wel dat hij daar een feministische omkering gemaakt heeft. Vanuit het vrouw zijn straft ze hem en niet vanuit de machthebber.
Victor: Hij laat haar de rollen omdraaien om dat aan te geven.
Maartje: Ik vind dat trouwens wel heel leuk, want dat gebeurt niet in het boek. En hij doet dat in meer films, de man eventjes  lippenstift op en vrouwenkleren aan.
Victor: Hij heeft voor de rol van Severin ook wel een lookalike van zichzelf genomen.
Maartje: In onze film zie je ook die omkering, want Wanda verdwijnt met een andere vrouw en laat Severin in ellende achter bij haar vermeende minnaar Alexander. Dus in onze film is het ook zo dat de vrouw de macht overneemt. Het gaat eigenlijk niet zozeer over de seksuele relatie van machthebber en slaaf. Ik denk dat dit ook het verhaal van Sacher-Masoch is.
Website Maartje Seyferth & Victor Nieuwenhuijs: www.moskitofilm.com